Chondryty

Chondryty to najczęściej spadający na Ziemię rodzaj meteorytów (~85%). Meteoryty te składają się z chondr (małe ziarna materii krzemianowej najczęściej o kształcie kulistym) i ciasta skalnego (matriks), czyli materii spajającej chondry. Masa chondr to nawet 75% masy meteorytu. Chondryty są fragmentami małych rozbitych planetoid, co oznacza, że składają się z pierwotnej i w dużej mierze nieprzeobrażonej materii. Dzięki chondrytom poznajemy pierwotną materię naszego Układu Słonecznego, a także jego historię. Meteoryt Allende (chondryt węglisty) powstał 4,567 miliarda lat temu i jest jedną z dwóch najstarszych skał na Ziemi!

Podstawowe grupy chondrytów

Chondryty dzielimy na pięć grup:

1. chondryty zwyczajne (H – L – LL)
   • H (dawniej oliwinowo-bronzytowe) – zawierają bronzyt (np. H5 Pułtusk w kolekcji Szymona)
   • L (dawniej oliwinowo-hiperstenowe) – zawierają hipersten (np. L5 Mount Tazerzait w kolekcji Szymona)
   • LL (dawniej amfoteryty) – najsilniej utlenione (np. LL5 Czelabińsk w kolekcji Szymona)
2. chondryty węgliste (C)
   • CI – od meteorytu Ivuna
   • CM – od meteorytu Mighei
   • CO – od meteorytu Ornans ( CO3 NWA14873 w kolekcji Szymona)
   • CV – od meteorytu Vigarano (CV3 Allende w kolekcji Szymona)
   • CK – od meteorytu Karoonda
   • CR – od meteorytu Renazzo (CR2 NWA852 w kolekcji Szymona)
   • CH – od wysokiej zawartości metalu „high metal”
   • CB – od meteorytu Bencubbin
   • CL – od meteorytu Loongana
3. chondryty enstatytowe (E) – zawierają enstatyt
   • EH – z wysoką zawartością żelaza i małymi chondrami
   • EL – z niską zawartością żelaza i większymi chondrami
4. rumurutity (R) – rzadki typ chondrytów nie zawierający żelaza metalicznego, bogaty w oliwiny i wysoko utleniony (R3-6 NWA14862 w kolekcji Szymona).
5. kakangarity (K) – zawierają chondry metalowo-krzemianowe ze zredukowaną ilością krzemianów i ponad 50% Fe-Ni.

Zmiany temperaturowe i uwodnienie

Chondryty dzielimy także na sześć grup petrograficznych w zależności od zmian temperaturowych lub uwodnienia chondr, przy czym typ 3 jest typem niezmienionym:

• 1 – brak chondr, matryca nieprzeźroczysta, najmocniej uwodniony,
• 2 – chondry wyraźne, matryca nieprzeźroczysta, uwodniony,
• 3 – chondry bardzo wyraźne, matryca nieprzeźroczysta,
• 4 – chondry wyraźnie zaznaczone na przeźroczystej matrycy, mała zmiana temperaturowa,
• 5 – chondry wyraźnie zaznaczone na przekrystalizowanej matrycy, średnie zmiany temperaturowe,
• 6 – słabe chondry na przekrystalizowanej matrycy, duże zmiany temperaturowe.

Przykładowa klasyfikacja chondrytów

• Pułtusk H5 – meteoryt kamienny, chondryt zwyczajny o dużej zawartości żelaza z chondrami średnio zmienionymi temperaturowo
• Allende CV3 – meteoryt kamienny, chondryt węglisty typu Vigarano o chondrach niezmienionych ani temperaturowo ani uwodnionych, czyli pierwotnych

Skład mineralny chondrytów

Podstawowymi minerałami spotykanymi w meteorytach są:

• oliwin
  • fosteryt – Mg₂SiO₄ (do 70% składu oliwinów)
  • fayalit – Fe₂SiO₄ (do 30% składu oliwinów)
• piroksen
  • enstatyt – MgSiO₃
  • bronzyt – składający się z ~80% enstatytu i ~20% ferrosilitu FeSiO₃
  • hipersten – składający się z ~70% enstatytu i ~30% ferrosilitu FeSiO₃
• stop żelazo-niklowy – FeNi (kamacyt, taenit)
• troilit – FeS

Pirokseny

Oliwiny

Podział chondrytów zwyczajnych